Evrenimiz, Büyük Patlama'dan bu yana yaklaşık 13,8 milyar yıldır var. Bu bilgiyi biliyoruz... ama bu süre, insan deneyiminin çok ötesinde. Bu kadar büyük bir zaman dilimini gerçekten algılayabiliyor muyuz?
İnsan zihni, yapısı gereği zamanı genellikle deneyimlerimizden elde ettiğimiz referanslarla kıyaslayarak algılar. 1 yılı rahatlıkla anlayabiliriz; ancak 100 milyon yıl gibi göreceli olarak kısa bir jeolojik zaman dilimi bile bize anlaşılmaz gelir. Ne kadar uzun olduğunu tahayyül edemeyiz.
Örneğin, Dünya ile gökyüzüne baktığımızda gördüğümüz en parlak yıldız olan Güneş'i ele alalım. Güneş, Dünya’dan daha yaşlıdır. Dünya'nın yaşı yaklaşık 4,5 milyar yıl iken Güneş'in yaşı yaklaşık 4,6 milyar yıldır.
Aralarındaki yaş farkı çok büyük değil gibi görünüyor, değil mi? Oysa bu fark, kozmik ölçekte küçücük bir fark. Milyarlarca yıllık kozmik ölçekte düşündüğümüzde, evrenin devasa tarihinin sadece küçücük bir anı.
İnsanların 100 yıllık cılız ömürleri nedeniyle bu tür zaman aralıklarını kavraması oldukça zor. Benzer şekilde, 10 saniyeyi anlayabiliriz; ancak saniyenin trilyonda biri olan 3 pikosaniyenin ne anlama geldiğini hayal etmek imkânsız. Bu süreye neyin sığabileceğini algılayamayız.
Peki ya evrenin başlangıcı olarak düşündüğümüz Büyük Patlama'dan bugüne kadar geçen yaklaşık 13,8 milyar yılı tek bir dünya yılına indirseydik? İşte bu düşünce deneyi, "Kozmik Takvim" olarak bilinen bir kavramdır.
Ünlü astrofizikçi Carl Sagan, evrenin 13,8 milyar yıllık tarihini insanlara daha anlaşılır kılmak için Kozmik Takvim’i oluşturdu. Bu takvime göre:
- Her ay, bir milyar yıldan biraz fazla,
- Her gün, 40 milyondan biraz az,
- Tek bir saat neredeyse 2 milyon yıla denk geliyor.
1 Ocak: 13,8 milyar yıl önce - Büyük Patlama
Kozmik takvimin ilk günü, evrenin doğuşuyla başladı: Büyük Patlama! Neredeyse 14 milyar yıl önce evrenin oluşumunu ve genişlemesini başlatan bu olay, bugün hâlâ evrenin her yerini kaplayan kozmik arka plan radyasyonunda izlerini bırakmıştır. Büyük Patlama’dan sonra uzay, zaman ve madde ortaya çıktı. Zamanda görebildiğimiz ilk nokta burası. Şimdilik!
22 Ocak: 12,85 milyar yıl önce - İlk Galaksiler
Evrenin ilk zamanlarında yüksek sıcaklık nedeniyle maddenin yoğunlaşıp öbekler oluşturması mümkün değildi. Ancak zamanla evrenin genişleyip soğumasıyla gaz ve toz kümeleri oluştu. Bu büyük kümeler zamanla yoğunlaşıp kendi kütle çekim alanları altında çökerek galaksileri meydana getirdi.
16 Mart: Samanyolu Galaksisi'nin Oluşumu
Samanyolu Galaksisi, evrenin ilk dönemlerinde oluşmaya başladı. İlk galaksilerden biri olarak, büyük gaz ve toz bulutlarının kendi kütle çekim alanları altında yoğunlaşıp çökmesiyle meydana geldi. Bu süreçte bu bulutlar yıldızları ve yıldız kümelerini oluşturdu, zamanla birleşerek bugünkü Samanyolu’nun temel yapısını oluşturdu.
Henüz bizim Güneşimiz doğmamıştı. O, diğer yıldızların küllerinden doğacak.
31 Ağustos: Güneş Sistemi'nin Oluşumu
Güneş Sistemi, Güneş bulutsusu olarak bilinen bir toz ve gaz bulutundan oluştu. Malzeme dönmeye başladığında kütle çekimiyle birlikte kendi içine çöktü ve Güneş’i bu bulutsunun merkezinde oluşturdu. Merkezde Güneş doğarken, çevresinde gezegenler, uydular, asteroitler ve diğer gök cisimleri şekillenmeye başladı. Dünya da bu süreçte şekillendi, ama henüz yaşam yoktu. Dünya'nın atmosferi o dönemde bizim türümüz için zehirli bir ortamdı.
21 Eylül: Yaşamın Başlangıcı
Kozmik takvimde tarih 21 Eylül’ü gösterdiğinde, metanı tüketen ve karbon dioksit ile güneş ışığıyla "kahvaltı" yapan küçük organizmalar okyanuslarda yaşam buldu.
30 Eylül: Fotosentez
Bu küçük organizmalar, karbon dioksiti tüketip oksijen salarak gökyüzünü maviye çevirdiler.
29 Ekim: Ozon Tabakası
Atmosferde oksijen birikimi sonucunda ozon tabakası oluştu. Ardından ilk karmaşık hücreler (ökaryotlar) ortaya çıktı.
9 Kasım: Çok Hücreli Yaşamın Doğuşu
Çok hücreli yaşam ortaya çıktı. Bu önemli gelişme, bitkiler ve hayvanlar gibi daha karmaşık organizmaların evriminin temelini attı.
7 Aralık: İlk Basit Hayvanlar
Okyanuslardaki yaşam, daha karmaşık formlar kazanmaya başladı. Bu tarihte, süngerler gibi basit hayvanlar yaşam buldu. Henüz karada yaşam yoktu, ancak denizler canlılıkla dolmaya başlamıştı.
14 Aralık: Eklembacaklıların Ortaya Çıkışı
Böceklerin ve örümceklerin atası olan bu canlılar, sert dış iskeletleri ve çok sayıda eklemli bacaklarıyla dikkat çekiyordu.
17 Aralık: Balıkların Ortaya Çıkışı
Balıklar, yüzgeçleri ve solungaçlarıyla okyanuslarda hızla yayıldı. Aynı dönemde, hem suda hem de karada yaşayabilen canlılar olan proto-amfibiler gelişti.
20 Aralık: İlk Kara Bitkileri
Basit yapılı bitkiler karaya yayılarak atmosferdeki oksijen oranını artırdı. Aynı zamanda Dünya, karşılaştığı ilk büyük yok oluş olayıyla sarsıldı. Deniz seviyelerindeki dalgalanmalar nedeniyle denizlerdeki birçok canlı türü ortadan kayboldu.
23 Aralık: Sürüngenlerin Ortaya Çıkışı
Sert kabuklu yumurtaları sayesinde suya bağımlı kalmadan karada üreyebilen sürüngenler, karasal yaşamda önemli bir adım attı.
24 Aralık: Permiyen-Triyas Yok Oluşu
Dünya tarihindeki en büyük kitlesel yok oluşlardan biri olan Permiyen-Triyas yok oluşunda tüm türlerin %83'ü, deniz yaşamının %96'sı ve kara yaşamının %70'i yok oldu.
25 Aralık: Dinozorların Yükselişi
Dinozorlar, devasa boyutlarıyla karasal ekosistemlerde baskın bir grup haline geldiler. Yaklaşık 160 milyon yıl boyunca gezegene hükmettiler.
26 Aralık: İlk Memeliler
Memeliler ortaya çıktı ve evrimsel bir çeşitlilik kazandılar.
27 Aralık: Kuşların Ortaya Çıkışı
Kuşlar evrimsel olarak gelişti ve ekosistemlerde yerlerini aldı.
28 Aralık: Çiçekli Bitkilerin Doğuşu
Çiçekli bitkiler, yeryüzünde yayılarak ekosistemlerin gelişmesine büyük katkı sağladı.
30 Aralık: Dinozorların Yok Oluşu
Yaklaşık 66 milyon yıl önce, Dünya'ya çarpan bir asteroit sonucu dinozorlar ve birçok canlı türü yok oldu. Bu yok oluş, Mezozoik Çağı sona erdirip Senozoyik Çağı başlattı.
31 Aralık: İnsanlık Tarihi
- 22:24: İlk insanlar taş aletleri kullanmaya başladı.
- 23:44: İnsanlar ateşi kontrol etmeyi öğrendi.
- 23:52: Modern insanlar ortaya çıktı.
- 23:55: En son Buzul Çağı yaşandı.
- 23:58: İlk sanat eserleri yapıldı.
SON SANİYELER
Ve artık son saniyelerdeyiz... Kayda geçmiş tüm tarihi veriler, adını duyduğumuz her bir insan, tüm savaşlar, göçler, icatlar... Tarih kitaplarındaki her şey, kozmik takvimin son saniyelerinde gerçekleşti.
31 Aralık, 23:59:55
Evrenin bu varsayımsal yılının sadece son saniyesinde, yani tarihin son beş yüzyılında, insanlık bugün kullandığımız teknolojinin %99'unu geliştirdi.
Evrenin yaşıyla karşılaştırıldığında, insan uygarlığının toplam zamanı sadece bir an, bir soluk gibi.
Kaynaklar: https://en.wikipedia.org/wiki/Cosmic_Calendar
https://www.scienceabc.com/nature/universe/cosmic-calendar-universe-365-big-bang-compress-history.html
