Bu maket, insanları Ay'a götüren Saturn V roketi.
Dünya'nın güvenli atmosferinin ötesinde, soğuk ve karanlık bir boşluğun adeta sonsuz bir derinliği var. Burası, bildiğimiz kadarıyla hiçbir yaşamın hayatını sürdüremeyeceği bir ortam.
Yine de, insanlık tüm kırılganlığı ve cesaretiyle bu boşluğa defalarca kez adım attı ve hayatta kalmayı başardı.
Bu başarılarda bizi uzaya götüren en az bu roketler kadar önemli olan şey, bu minyatür uzay araçları: astronot kıyafetleri.
İlk basit tasarımlardan, günümüzdeki ileri teknolojilere sahip kıyafetlere kadar, astronotların giydiği kıyafetler zamanla büyük değişiklikler geçirdi.
Mesela 1935'te tasarlanan bu kıyafet, uzay giysisinin öncüllerinden biri olarak kabul edebileceğimiz bir kıyafet.
Sıcak hava balonuyla stratosferik bir uçuş gerçekleştirmek üzere tasarlanmış.
İspanya İç Savaşı'nın başlaması nedeniyle uçuş hiçbir zaman gerçekleşmemiş, ancak kullanılabilseymiş tarihteki ilk tam işlevsel basınçlı elbise olacakmış.
SK-1 (1961-1963) (Uzaya çıkan ilk insan Yuri Gagarin tarafından kullanılan SK-1 giysisi)
İlk uzay elbisesi 1961'de Yuri Gagarin'in Vostok 1 ile uzaya çıkan ilk insan olduğunda giydiği elbiseydi. Bu giysi SK-1 giysisiydi ve uzay yürüyüşü için değil, sadece uçuş sırasında Gagarin'i korumak için tasarlanmış bir basınç giysisiydi.
Fırlatma, yörünge geçişi ve atmosfere giriş sırasında kozmonotu korumak üzere tasarlanmıştı.
Elbiseye vizörlü bir kask takılırken, suya inişi durumunda şişirilebilir bir lastik yaka kullanıldı.
SK-1 giysisi 1961'den 1963'e kadar ilk altı Vostok görevinde kullanıldı ve son kullanıcısı Vostok 6 görevinde uzaya çıkan ilk kadın olan Valentina Tereshkova oldu.
Hem uzay aracı hem de uzay giysisi söz konusu olduğunda Sovyetlerin hemen ardından, tahmin edebileceğiniz gibi Amerika geliyordu.
MERCURY (1961 - 1963) (İlk Amerikan Astronot Kıyafeti)
Mercury programı için kendi giysilerini hazırladılar. Mercury giysisi, Amerikan uçak pilotlarının yüksek irtifalarda maruz kaldıkları düşük basınç ve oksijen eksikliğine karşı koruma sağlamak amacıyla kullanılmış Mark IV giysisinin bir türeviydi.
Astronota oksijen sağlamak için kapalı devre bir sistem kullanıyordu, termal kontrol için alüminyum kaplı naylon bir dış yüzeye ve tam oturması için kayışlara ve fermuarlara sahipti. Bu giysiler, kapsül basıncının kaybedilmesi durumunda basınçlandırılabilme özelliğine sahipti, ancak program boyunca bu hiç meydana gelmediği için buna ihtiyaç duyulmadı.
BERKUT (1965-1966) (İnsanlığın İlk Uzay Yürüyüşünü Gerçekleştirdiği Astronot Kıyafeti)
Bir sonraki uzay elbisesi Berkut, şimdiye kadar tasarlanmış en önemli uzay elbiselerinden biriydi.
Çünkü 18 Mart 1965'te Rus kökenli bir Sovyet kozmonotu olan Alexei Leonov tarafından Berkut uzay elbisesiyle insanlığın ilk uzay yürüyüşü gerçekleştirildi.
Leonov, yaklaşık 12 dakika uzay aracından 15 metre kadar uzaklaştı.
Berkut kıyafeti, normalde uzay aracının dışında 45 dakika boyunca çalışma yapılmasına izin veriyordu, ancak Leonov sadece 12 dakika dışarıda kalabildi. Voskhod 2'ye yeniden girmeye çalıştığında giysinin çok fazla şiştiğini fark etti ve uzay aracına geri dönebilmek için giysinin basıncını boşaltmak zorunda kaldı. Bu komplikasyonların ardından Berkut uzay giysisinin emekliye ayrılmasına karar verildi.
GEMİNİ (1965-1966) (İlk Amerikan Uzay Yürüyüşü Astronot Kıyafeti)
Bir kez daha, Sovyetler hemen arkasında Gemini uzay giysileriyle Amerika vardı. Berkut giysisi gibi bu giysi de astronotların uzay boşluğunda çalışmasına olanak sağlamak üzere tasarlandı.
Astronot Ed White, Haziran 1965'te uzay yürüyüşünü tamamlayan ilk Amerikalı olduğunda bu uzay giysisini giymişti. Naylon katmanları, çıkarılabilir botlar ve tam basınçlı bir kask kullanan Gemini giysileri, Ay'da yürümek için kullanılacak Apollo giysileri için hayati bir basamaktı. Ancak hem Amerikalılar hem de Sovyetler bu ilk uzay yürüyüşlerinde çok zorlandılar.
Çünkü büyük miktarda efor gerektiriyordu. Astronotlar ve kozmonotlar genellikle uzay araçlarına yorgunluktan bitap düşmüş bir halde, elbiseleri ter içinde geri dönüyorlardı. Uzay araçlarında uzay elbiselerini çıkaramadıkları için, bu ilk uzay yürüyüşçülerinin çoğu rahatsız edici giysilerini çıkarmak için Dünya'ya dönene kadar beklemek zorunda kalıyordu.
Buzz Aldrin ve Neil Armstrong Ay yüzeyinde yürümeden hemen önce Sovyetler, Ay'da kullanmak üzere kendi uzay giysilerini geliştirmeye devam ediyordu.
YASTREB (1966 -1967)
İlk olarak Yastreb uzay giysisi ile uzay yürüyüşü sanatını mükemmelleştirmeyi hedeflediler. Leonov'un tasarımına katkıda bulunduğu bir uzay elbisesiydi, Soyuz uzay görevi ve araç dışı etkinlik için özel geliştirildi. 2,5 saat boyunca yaşam desteği sağlayabiliyordu. Mürettebatın küçük Soyuz kapağından geçebilmesi için, sırt çantası giysinin bacağına ya da göğsüne monte edilebiliyordu.
Harekete yardımcı olmak için makaralarla halatlar kullanıyordu ve genel olarak daha çok manevra kabiliyetine sahipti. Ama bu elbise sadece 1969 yılında Soyuz 4 ve 5 arasındaki mürettebat değişiminde kullanıldı, diğer Soyuz görevlerinde basınçlı giysiler kullanılmadı.
(Krechet) KRECHET-94 (1967-1968)
Yastreb'in sonraki versiyonu Krechet-94, Ay'da uzay yürüyüşleri için tasarlanmış bir başka Sovyet kıyafetiydi. Başlıca yenilikleri süitport olarak bilinen bir arka giriş kapağıydı. Kozmonotlar bu giysiye Iron Man'in zırhını giyer gibi kıyafetin arka kısmından giriyorlardı. Bu konseptlerin her ikisi de modern uzay giysilerine dahil edildi. Kıyafetin arkasında bulunan metal bir çember, kozmonotların geriye düşmeleri durumunda yan taraflarına yuvarlanarak kalkmalarını sağlıyordu.
Ancak Sovyet Ay programı iptal edildiğinde, Krechet-94 tek bir uçuş bile yapamadan hurdaya çıkarıldı. Bu sırada NASA da kendi Ay giysisi üzerinde sıkı bir şekilde çalışmaya devam ediyordu.
APOLLO A7L (1968- 1975)
Apollo A7L uzay elbisesi, Mercury ve Gemini uzay elbiselerine göre büyük bir adımdı ve daha önce eşi benzeri olmayan konfor, koruma ve manevra kabiliyetine sahipti.
Bu en önemli kıyafetlerden birisi, çünkü Neil Armstrong ile Buzz Aldrin'in Temmuz 1969'da Ay'a ayak basan ilk insanlar olduklarında üzerlerinde olan model buydu.
Bu uzay elbisesinin temel amacı, astronotların Ay yüzeyinde etkin bir şekilde görev yapabilmelerini sağlamaktı. Ay'da yürüyen 12 başarılı astronotun giydiği bu elbise büyük bir başarı elde etti.
Biri uçuş için, biri eğitim için ve biri yedek amaçlı olarak. Bu nedenle Apollo 11'den 17'e kadar toplam 105 elbise üretildi. Ayrıca, geliştirilmiş bir versiyonu olan A7LB uzay elbisesi, Skylab uzay istasyonu görevlerinde kullanıldı.
SOKOL (1973-2023) Soyuz 11 Trajedisi ve Sokol Uzay Elbiselerinin Doğuşu
İptal edilen Ay programını geride bırakan Sovyetler, biri fırlatma ve atmosfere giriş, diğeri de uzay yürüyüşü için olmak üzere iki yeni uzay elbisesi tasarlamaya koyuldu. Bu uzay elbiselerinin her ikisi de o kadar başarılı oldu ki Sovyet uzay araştırmalarının temel taşına haline geldi.
Sokol uzay elbisesi, astronotların fırlatma ve atmosfere giriş sırasında Soyuz uzay aracında giydikleri ve halen giymekte oldukları hafif bir basınçlı elbisedir. Bu giysiler, Soyuz 11'in 3 kişilik mürettebatının 30 Haziran 1971'de uzay araçlarının atmosfere girişi sırasında basınç kaybına uğraması sonucu öldüğü trajedinin doğrudan sonucuydu. Çünkü Soyuz uzay aracı, o dönemde çok küçük olduğu için kozmonotlar fırlatma ve yeniden giriş sırasında basınçlı elbise giyememişlerdi. Bunun üzerine Soyuz uzay aracı yeniden tasarlandı ve mürettebat sayısı fırlatma ve yeniden giriş sırasında elbise giyebilmeleri için üçten ikiye indirildi. Uzay aracının basınçlı giysiler içindeki 3 astronotu taşıyabilecek kadar büyük olduğu 1980 yılına kadar Soyuz'da iki kişi seyahat etti.
ORLAN (1977-2023)
Sovyetlerin diğer uzay elbisesi, yıllar içinde geliştirilmiş olmasına rağmen bugün hala kullanılmakta olan çok yönlü bir uzay yürüyüşü elbisesi olan Orlan'dı. Hatta Çinliler bu giysiyi mevcut uzay uçuşlarında kullandıkları Feitian giysilerinin tasarımı için temel olarak kullandılar. Astronotlar bu giysiyi dakikalar içerisinde giyebiliyorlar. Giysi sağlam gövdesi ve esnek kollarıyla sert bir yapıya sahip. Daha önce hem Salyut hem de Mir uzay istasyonlarında bu giysi kullanıldı, modern çağda Uluslararası Uzay İstasyonu'nda uzay yürüyüşleri için bu giysiyi kullanıyorlar.
Aynı zamanlarda Amerika bir dizi uzay elbisesi üzerinde karar kıldı.
Araç Dışı Hareketlilik Birimi (1981-2023)
1980'lerin başında, başlangıçta Uzay Mekiği dışındaki uzay yürüyüşlerinde ve daha sonra Uluslararası Uzay İstasyonu'nda kullanılmak üzere Araç Dışı Hareketlilik Birimi (EMU) tanıtıldı.
Fırlatma Kaçış Giysisi (1981-1983)
Buna paralel olarak Uzay Mekiği'nde fırlatma ve atmosfere giriş giysisi olarak kullanılan Mekik Fırlatma Kaçış Giysisi (Shuttle Ejection Escape Suit) ortaya çıktı.
Günümüze doğru gelecek olursak
SpaceX Crew Dragon Suit (Starman Suit) (2020'ler)
SpaceX tarafından geliştirilen Crew Dragon uzay aracı için tasarlanmış Starman Suit modern ve şık bir uzay elbisesi. Fırlatma ve iniş sırasında astronotlara basınç koruması ve entegre iletişim sistemleri sağlıyor. Elon Musk'ın SpaceX şirketi, bu elbiseyi teknolojik ilerlemeler ve kullanım kolaylığı odaklı olarak tasarlamış.
Özel dolgulu 3 boyutlu yazıcıyla üretilen kaskın üzerinde iletişim için mikrofonlar ve kıyafetin basınç sistemlerini düzenleyen bir bileşen bulunuyor.
Bu giysi aynı zamanda Alper Gezeravcı'nın Uluslararası Uzay İstasyonu'na yaptığı yolculukta giydiği giysi.
Axiom Space Suit (2023'ler)
NASA'nın Artemis programı kapsamında geliştirilen Axiom Space Suit, Artemis programının ilerleyen dönemlerinde Ay yüzeyine yapılacak insanlı görevlerde kullanılacak.
Astronotların uzay araçlarından çıkarak güvenli bir şekilde uzay yürüyüşleri yapmasını sağlamak üzere özel olarak dizayn edilmiş.
Kıyafetin kaskının üzerindeki vizörde, Ay'ın gölgeli bölgelerinde, aletlerle çalışırken veya uzay istasyonunda hareket ederken ekstra aydınlatma sağlayan ışıklar tasarlanmış.
Her iki kolda da Axiom tarafından tasarlanan çeşitli hareket eklemleri ve unsurlar bulunuyor. Eldivenler de bu suit tasarımının kritik bir parçasıdır.
Arka tarafında "taşınabilir yaşam destek sistemi" olarak adlandırılan sırt çantası var. Çantanın içerisinde araç dışında uzay yürüyüşü yaparken hayatta kalmanızı sağlayacak parçalar ve bileşenler bulunuyor.
Hareketlilik ve çeviklik tasarımın temelini oluşturuyor.
Uzay elbiseleri olmadan araç dışı aktiviteler ya da uzay yürüyüşleri hiçbir zaman mümkün olamazdı. Hatta Apollo görevleri için tasarlanan karmaşık uzay elbiseleri olmasaydı astronotlar Ay'da yürüyemezlerdi. Bu kıyafetler, uzayı daha önce hiç olmadığı kadar incelememize ve keşfetmemize olanak sağladı.
Günümüze kadar geldik ama aslında bu videoya sığdıramayacağım kadar çok astronot kıyafeti var.
Her bir astronot kıyafetinin üretimi yıllar sürüyor ve çok sayıda test ve kalite kontrol aşamasından geçiyor. Kullanılan malzemeler son derece dayanıklı. Tüm kıyafetler ileri teknolojilere sahip. Modern bir astronot kıyafetinin maliyeti milyonlarca dolara mal olabiliyor. Bu minyatür uzay araçları, yarım yüzyılı aşkın bir süredir uzayda faaliyet göstermemizi ve çok önemli keşifler yapmamızı sağlıyor. Bu ileri teknolojinin yardımıyla, astronotlar Ay yüzeyinde güvenli bir şekilde görevlerini yerine getirebiliyor. Hatta sanırım biraz fazla güvenli.
Şaka bir yana, uzay elbisesi teknolojisindeki göreceli ilerlemelere rağmen, uzayda çalışmak hala kolay bir iş değil. Uluslararası Uzay İstasyonu'nun dış yüzeyine basit bir parçanın yerleştirilmesi bile birkaç saat sürebiliyor.
Fark ettiyseniz bazı istisnalar hariç hemen hemen tüm astronot kıyafetleri beyaz.
Çünkü beyaz renk, uzay aracının veya kapsülünün gölgesinde ve uzayın karanlık ortamında daha iyi görünüyor, aynı zamanda güneş ışığını ve ısıyı yansıtarak astronotları güneş ışınlarının olumsuz etkilerinden koruyabiliyor.
Uzay elbisesi teknolojisindeki göreceli ilerlemelere rağmen, uzayda çalışmak hala kolay bir iş değil. Uluslararası Uzay İstasyonu'nun dış yüzeyine basit bir parçanın yerleştirilmesi bile birkaç saat sürebiliyor.
Ama son 50 yıla bakarsak, teknolojide inanılmaz ilerlemeler kaydettik.
Günümüzde NASA ve SpaceX gibi kuruluşlar, Mars'a insan gönderme planları yaparken, Blue Origin gibi şirketler uzay turizmini yeni boyutlara taşıyor. Birçok şirket, Ay'da üs kurma projeleri tasarlıyor. Son derece gelişmiş teknolojilerle evreni gözlemliyoruz. Bunların dışında gelişmiş batarya teknolojileri, otonom araçlar, akıllı telefonlar, saatler, yüzükler, bileklikler, fabrikalarda kullanılan robotlar, VR teknolojileri, ev robotları, her gün bir yenisi çıkan yapay zeka modelleri, teknolojinin her alanında büyük ilerlemeler kaydedildi.
Benim en çok merak ettiğim şeylerden biri yapay zeka entegrasyonunun ve diğer ileri teknolojilerin, gelecekteki astronot kıyafetlerini nasıl etkileyeceği.
Gelecekteki uzay giysileri, çeşitli akıllı sensörlerle donatılabilir. Düşünsenize, bu sensörler astronotların vücut sıcaklığı, nabız, oksijen seviyeleri gibi biyometrik verilerini sürekli olarak izleyebilir.
Hatta yapay zeka, bu verileri analiz edip astronotun sağlık durumu hakkında anlık geri bildirimler sağlayabilir.
Hatta kendini onarabilen veya otomatik bakım işlemleri gerçekleştirebilen teknolojilere sahip olabilir.
Veya Interstellar filmindeki yapay zeka robotu gibi, insanların dünya dışı gezegenlerde yaptığı keşiflere yardımcı olacak robotlar da üretilebilir.
Devam eden evrimleri ve gelişimleri, önümüzdeki on yıllarda güneş sisteminin başka yerlerine de ayak basmamızı mümkün kılabilir.
Çünkü bu kıyafetler, insanlığın sınırlarını zorlamasının, bilinmeyenlere doğru cesurca adım atmasının ve en önemlisi de, dünya dışında bile insan hayatının mümkün olabileceğini kanıtlamanın adeta bir sembolü haline geldi.
Her yeni uzay elbisesi adeta yeni bir başlangıcı, yeni bir keşfi ve en önemlisi de yeni bir umudu temsil ediyor.
Kaynaklar:
SOKOL (1973-2023) Soyuz 11 Trajedisi ve Sokol Uzay Elbiselerinin Doğuşu
https://es.wikipedia.org/wiki/Traje_espacial
NASA, Artemis 3 Ay Görevi Uzay Elbisesini tanıtıyo
https://www.youtube.com/watch?v=S3Hfeo0f7O0
Stratononik dalgıç kıyafeti (1935)
https://es.wikipedia.org/wiki/Escafandra_estraton%C3%A1utica
starman suit
https://www.youtube.com/watch?v=4LMwKwcMdIg&t=14s
https://www.thoughtco.com/the-evolution-of-the-space-suit-3073502
https://www.thoughtco.com/history-of-spacesuits-1992437
